HET VROUWENHUIS

Prefab beton geeft een vrouwelijke toets aan een leeg stukje Brussel

 
Voor een braakliggend terrein aan de Josaphatstraat werd door de Gemeente Schaarbeek een rondvraag gehouden onder de buurtbewoners, met als voornaamste vraag: “Wat heeft deze wijk nodig?”. Het verlangen naar een multiculturele ontmoetingsplek voor vrouwen bleek groot. TV ZED/GIGOGNE architecten kregen, door hun sterk wedstrijdontwerp, de kans om deze vergeten plek weer in te kleuren.
 
Eivol
 
Het Schaarbeekse Vrouwenhuis is een concreet resultaat van het Wijkcontract voor sociale woningen “Lehon-Kessels” van de gemeente Schaarbeek.  Wijken in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest met een contract krijgen de nodige middelen voor herwaardering, in samenwerking met de inwoners. Het plan, en het Vrouwenhuis, kaderen in het “Grotestedenbeleid” dat de Federale Regering in 1999 opstartte om tegemoet te komen aan specifieke grootstadsproblemen. In Brussel gaat het dan vooral om werkloosheid, sociale uitsluiting en verslechtering van de levenskwaliteit. Het beleid probeert iederen een harmonieuze ontwikkeling te geven, met als allerbelangrijkste pijler respect voor de burger onafhankelijk van leeftijd, afkomst of geslacht.
 
Het eisenpakket voor de verschillende functies van het Vrouwenhuis waren dan ook niet min. Op een relatief beperkt stukje Schaarbeek verwachtten de verschillende vrouwenassociaties die betrokken waren bij het project, elk hun plekje. Het was dus belangrijk om de ruimtes zo multifunctioneel mogelijk te maken. Naast een staminee, kantoren en een leslokaaltje, werd vooral de polyvalente ruimte het bepalend element van het uiteindelijke gebouw. Zowel in de de constructie als esthetisch gezien speelt prefab beton een belangrijke rol in dit gebouw. Naast de opmerkelijke gevel in architectonisch beton, zijn ook alle vloeren opgebouwd uit voorgegoten betonelementen. De gewapende holle vloerelementen van zorgen voor de horizontale scheidingen.
 
Een rondleiding door het Vrouwenhuis brengt ons eerst in de polyvalente zaal. Deze ruimte vereist door zijn functie een zekere hoogte, maar door het grondwaterpeil en de bestaande funderingen bleek een volledig ondergrondse zaal geen optie. De ruimte ligt een halve verdieping onder straatniveau maar een keldergevoel krijg je in deze zaal, die gebruikt wordt voor wijkfeestjes en allerhande lessen, absoluut niet. Net achter de voorgevel leidt een brede prefab betonnen trap de bezoeker naar de halfondergrondse zaal. De grote trapopening trekt heel wat daglicht naar beneden toe, net als de grote raampartijen aan de uitgediepte tuinzijde van de polyvalente zaal.
De binnenwanden van de zaal zijn opgetrokken in betonmetselstenen. Naast hun akoestische eigenschappen behoeven betonmetselstenen ook geen afwerking. Maar om het wereldse karakter van het Vrouwenhuis te benadrukken, werden ze in felle kleuren geverfd. 
 
Het staminee bevindt zich boven de polyvalente zaal, een half niveau hoger dan de straat dus. Daardoor krijgt de gezellige plek een mooi contact met de straat en zijn passanten. Het niveau daarboven herbergt dan weer een aantal kantoren en een leslokaal, momenteel ingericht als computerlokaal. Dit plateau wordt als het ware opgehangen om het daglicht via een doorsteek doorheen het hele gebouw te trekken.
 
Puzzel
 
Ook voor de sociale wooneenheden op de drie bovenste niveaus streefden TV ZED/GIGOGNE architecten naar dezelfde ruimtelijke kwaliteit. De circulatie van het gebouw weet perfect het publieke en private te organiseren. Als een driedimensionale puzzel past alles in elkaar. Al was het puzzelwerk voor de appartementen niet eenvoudig. De achter- en tevens Westkant van het perceel biedt een prachtig zicht op de achterliggende kloostertuin. De voorgevel is dan weer naar het Oosten georiënteerd. De architecten stonden erop dat beide belangrijke omgevingselementen in elk van de vijf wooneenheden aanwezig waren. Door een spel van verschillende niveaus en buitenterrassen zijn ze in hun opzet geslaagd. De 5 “doorsteek”-wooneenheden zijn als het ware met elkaar verstrengeld.
 
Gesluierde gevel
 
Ondanks de mooie open ruimtes en de vernuftige circulaties, is de hoofdrol weggelegd voor de voorgevel. Het straatbeeld wordt gekenmerkt door typische Brusselse herenhuizen en de gemeenteschool van architect Henri Jacobs, waarin de verticaliteit prominent aanwezig is. Om te “blenden” in het geheel wordt deze structuur, aan de hand van elementen in architectonisch beton,  in het Vrouwenhuis herhaald. De architecten baseren hun ontwerpen vaak op een zeker ritme. Ook bij dit project vertrokken ze van dezelfde ontwerpfilosofie. De keuze voor architectonisch beton was evident: alleen dit materiaal geeft de nodige slankheid om de verticaliteit van de voorgevel te benadrukken. Voor de kleur van de elementen in architectonisch beton, vervaardigd door BWK Sierbeton NV uit Kruibeke, koos het architectenteam voor grijs. Deze kleur oogt natuurlijk en klaart mooi op in het zonlicht. TV ZED/GIGOGNE architecten werkten al eerder met deze fabrikant, voor een loftencomplex in Sint-Jans-Molenbeek.
 
Door de verticale prefab elementen af te wisselen met dieper gelegen open vlakken bied je voorbijgangers net voldoende inkijk en behouden de aanwezige vrouwen – en mannen, want ook zij worden toegelaten in het Vrouwenhuis – contact met de Josaphatstraat. Je kan de gevel nog het best vergelijken met een sluier, waarmee je zelf bepaalt hoeveel je prijsgeeft. Zo moest het vrouwenhuis in eerste instantie een intieme plek worden waar vrouwen, los van leeftijd, afkomst en sociale achtergrond, elkaar kunnen treffen. Maar vooral ook een plek waar hun mening telt en naar hen wordt geluisterd.
 
De fabrikanten
 
B.W.K. Sierbeton N.V.
Gevelelementen in architectonisch beton
 
 De Architectenteam

        ZED architecten          www.z-ed.be

in samenwerking met
Atelier GIGOGNE s.p.r.l.